Przejdź do głównych treściPrzejdź do wyszukiwarkiPrzejdź do głównego menu
czwartek, 28 marca 2024 14:32
Reklama
Reklama Andrzej Zarzecki
Reklama Dariusz Szkiłądź

Tajemnice okupacji niemieckiej w Augustowie, czyli sprawa uratowanej dziewczynki i historia upamiętnienia Żydów augustowskich

Podziel się
Oceń

W 1980 roku (lub wiosną 1981) mój teść Józef Babkowski poprosił mnie o podwiezienie jego i jego znajomych do Urzędu. Okazało się, że tymi znajomymi są Żydzi z USA – 3 albo 4 osoby po 70-tce, dobrze mówiące po polsku, elegancko ubrane. Mój teść miał wtedy ok. 77 lat i chorował na serce, więc moja pomoc była mu jak najbardziej potrzebna. Woziłem go i jego gości do Urzędu Miasta i do Naczelnika Powiatu.
 Tajemnice okupacji niemieckiej w Augustowie, czyli sprawa uratowanej dziewczynki i historia upamiętnienia Żydów augustowskich

List do redakcji 

Być może jeszcze gdzieś, bo służyłem, jako kierowca ze trzy, cztery razy. Potem jadłem z nimi obiad w domu u Babkowskich. Przybysze zachowywali się swobodnie w mojej obecności, ale nie przypominam sobie, żeby w rozmowie poruszano temat budowy pomnika ku czci augustowskich Żydów.

Nie byłem wówczas świadomy, w jakim celu goście z USA odwiedzają urzędy i co załatwiają. Pamiętam, że była wśród nich kobieta około 80-tki, o wesołym i dość głośnym sposobie bycia, sprawiająca wrażenie osoby wiodącej rej w tym towarzystwie. Z ich wypowiedzi wynikało, że są to byli mieszkańcy Augustowa. Ich wizyta w Augustowie nie potrwała długo, bodajże parę dni. Cały ten czas towarzyszył im Józef Babkowski. Dopiero później dowiedziałem się, że załatwiali sprawę budowy i odsłonięcia pomnika nad jeziorem Necko, poświęconego Żydom augustowskim. W uroczystości odsłonięcia nie wziąłem udziału, bo nie zostałem o tym wydarzeniu powiadomiony. Jestem przekonany, że gdyby nie pomoc mojego teścia, pomnik ten nigdy by nie powstał. A już w latach 70-tych Józef Babkowski zabiegał o utworzenie cmentarzyka żydowskiego na terenie dzielnicy Limanowskiego (dawne Baraki), gdzie w czasie wojny było getto. To jego inicjatywa przełożyła się na powstanie tego miejsca pamięci.

Jako chłopiec chodziłem z moim tatą do jego rodziny, gdzie przy grze w karty wspominano wojnę. Pamiętam, jak opowiadano, że Niemcy wyznaczali gospodarzy, którzy mieli konie, żeby w określone dni podstawiali furmanki do lokalnego transportu. Najczęściej było to drewno do tartaku na Lipowcu, ale jednego dnia wożono nagrobki z cmentarza żydowskiego i ładowano je do wagonów. Dokąd je wywieziono – nikt nie wiedział. Prawdopodobnie miały posłużyć, jako materiał budowlany. Pamiętam jak mówiono, że Niemcy zabraniali karmić konie owsem, bo ten był zarezerwowany tylko dla niemieckich koni wojskowych.

Mój teść był osobą mocno doświadczoną przez życie, zapewne przez to pozostał bardzo skryty i trzymał swoje tajemnice tylko dla siebie. Urodził się w 1902 roku w Strękowiźnie koło Augustowa i tam mieszkał mniej więcej do połowy II wojny światowej, prowadząc gospodarstwo rolne. W czasie wojny zabudowania zostały spalone, prawdopodobnie przez Niemców, bo leżały z dala od wsi i mogły dawać schronienie partyzantom. Razem z żoną i dziećmi tułał się potem po wsiach powiatu augustowskiego, zatrzymywał u rodziny i znajomych. W sumie, do końca wojny przebywał w 11 różnych miejscach. Po wyzwoleniu wybudował dom w Augustowie przy ówczesnej ulicy Armii Czerwonej 1 (dziś Mostowa 1A) na gruzach domu należącego przed wojną do jakiegoś Żyda. Doczekał się 10 dzieci, zmarł w 1982 roku w Augustowie.

Przed wojną teść miał oprócz gospodarstwa rolnego także firmę budowlaną (do dziś stoją drewniane budynki Domu Opieki Caritas w Studzienicznej pod Augustowem, postawione przez jego zakład), nieraz więc prowadził interesy z augustowskimi Żydami i utrzymywał z nimi bardzo dobre stosunki. Być może te znajomości spowodowały, że w czasie wojny razem z żoną przechowywali żydowską dziewczynkę, prawdopodobnie była to Krystyna Rechtman (córka Leona czy Maxa – nie wiadomo. Leon i Max Rechtmanowie pochodzili z Augustowa). Po wojnie pisała listy po polsku do Babkowskiego, przychodziły z RPA, ale teść nigdy i nikomu ich nie ujawnił. W latach 1937 i 1938 Janinie i Józefowi Babkowskim urodziły się dwie córki, które niestety zmarły w wieku niemowlęcym. Istnieje więc duże prawdopodobieństwo, że uratowana dziewczynka miała papiery którejś ze zmarłych. Nie wiem tego na pewno, ale wydawałoby się to logiczne. Możliwe, że Babkowscy pomagali też doktorowi Szorowi (pisownia fonetyczna). Niestety teść o pewnych sprawach nie rozmawiał ani ze mną, ani nawet ze swoimi dziećmi. Dawał do zrozumienia, że lepiej go nie pytać, bo nie wiadomo, kto jeszcze będzie w Polsce rządził. O historii przechowywania przez Babkowskich żydowskiej dziewczynki nie słyszałem więc od nich samych, natomiast wielokrotnie opowiadali mi o tym starsi mieszkańcy Augustowa. Jedno jest pewne – Józefa Babkowskiego i Leona Rechtmana łączyły bardzo dobre stosunki oparte na olbrzymim zaufaniu. Po wojnie teść utrzymywał kontakty z Leonem i Maxem Rechtmanami. Leon mieszkał w Austrii w Salzburgu do końca życia, zmarł w połowie lat 80-tych. Mieszkała tam również Gienia (?) Rechtman, prawdopodobnie jego córka. Max osiadł chyba w USA. Nie znam okoliczności, w jakich rodzina Rechtmanów przetrwała wojnę. Syn Leona, Owadio Rechtman wyjechał w 1936 roku na tereny ówczesnej Palestyny, w czasie wojny nie był w Polsce. Około 1966 roku Józef Babkowski pojechał do Salzburga na zaproszenie Leona i gościł tam, co najmniej kilkanaście dni. Rechtmanowie byli przed wojną bardzo majętni. Należały do nich kamienice przy Rynku Zygmunta Augusta 9 i 40, kamienica przy ul. 3-go Maja (tzw. Dom Turka), posiadali też szereg działek w okolicy obecnej szkoły nr 5 przy ul. Nowomiejskiej oraz przy ul. Kwaśnej i budynek magazynowy przy ul. Młyńskiej. Prawdopodobnie mieli również kilka jezior, a także część dzierżawili. Podobno Rechtmanowie podarowali te działki przy Nowomiejskiej pod budowę szkoły „tysiąclatki”. Możliwe, że było to w ramach jakiegoś układu, umożliwiającego Leonowi przyjazd do Polski w pierwszej połowie lat 60-tych. Moja żona pamięta, że Leon Rechtman był w Augustowie co najmniej dwa razy i kupił rodzinie Babkowskich telewizor. Po roku 1968 już więcej do Polski nie przyjechał. Co ciekawe, dzięki staraniom i zabiegom Józefa Babkowskiego, z pomocą mecenasa Stanisława Sipowicza i notariusza Kulowskiego, nieruchomości Rechtmanów (oprócz Domu Turka) nie przeszły na Skarb Państwa, a ich administratorem został nie kto inny, jak właśnie Józef Babkowski. Opiekował się tymi majątkami aż do śmierci, po nim przejął ten obowiązek jego syn Franciszek. W 1991 roku do Augustowa przyjechał z Izraela syn Leona Rechtmana, Owadio. Razem z Franciszkiem Babkowskim, z pomocą adwokata Tadeusza Nettera, odzyskali Dom Turka i do roku 2005 sprzedali wszystkie pozostałe nieruchomości. Owadio Rechtman bywał w Augustowie kilkakrotnie, a ok.1995 roku przyjechał ze swoją córką.

Na zakończenie zabawna anegdota.

Krótko po wyjeździe tej „delegacji” z USA zadzwoniono do mnie z Powiatowego Biura PZPR. Zdziwiłem się, bo do partii nigdy nie należałem. Przyjął mnie niejaki towarzysz Święcicki, który zagadnął: - A co Wy tak, towarzyszu, wozicie tego Babkowskiego? Ja na to krótko: - Bo to mój teść. Wyraźnie zaskoczony towarzysz Święcicki złapał powietrze i po dłuższej chwili wydukał: - Aha, aha, aha… Tego nie przewidział, a ówczesne przepisy nie zabraniały wozić teścia!

 

Sprawa żydowskiej dziewczynki pozostaje do dziś niewyjaśniona do końca. Parę lat temu pisałem do ambasady Izraela i Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie, ale odpowiedziano mi, że w ich rejestrach nie figuruje żaden Józef Babkowski. Może ktoś ma jakąkolwiek wiedzę na ten temat i mógłby tę opowieść uzupełnić?

A ja mam nadzieję, że moje wspominki komuś się przydadzą.

 

Opowieść mieszkańca Augustowa Krzysztofa Ewko

dla Przeglądu Powiatowego spisała i opracowała

Małgorzata Zachorowska

 

Zachęcamy do obejrzenia filmu „Journey to Augustów” (Podróż do Augustowa) z 1991roku, który nawiązuje do spraw opisanych w powyższych wspomnieniach.

Wśród osób, którym dziękują realizatorzy filmu znajduje się właśnie Józef Babkowski, jeden z bohaterów filmu.

 

Link do filmu:

https://www.youtube.com/watch?v=01J0NCaMzig

Załączone zdjęcia ( za zgodą rodziny Józefa Babkowskiego) przedstawiają:

Józefa Babkowskiego (1902-1982)

Janinę Babkowską (1917-1989, żonę Józefa)

Wiersz

Zarośnięty cmentarz, zatarte getto

 

Wyblakła przeszłość. Niemy krzyk.

Tysiące istnień bez imion, nazwisk i grobów.

Nawet nie wiemy, że nic o nich nie wiemy.

 

Czy może być większa śmierć niż likwidacja cmentarza?

Czy może być gorsze zapomnienie niż niepamięć o nieznanych?

 

To stało się tutaj: między jeziorami Neckiem* i Sajnem*.

Miedzy Kanałami Bystrym* i Augustowskim.

 

75 lat upartego milczenia zamiast elegijnej ciszy.

 

Ofiary? Zapomniane. Bohaterowie? Nieznani.

Zbrodnie? Nieporównywalne. Ślady? Zarosły.

 

To byli: sąsiedzi naszych dziadków, koleżanki naszych babć,

lekarze ratujący naszych przodków,

fotografowie upamiętniający życie naszego wspólnego miasta.

To byli budowniczowie augustowskiego Ratusza.

 

Praktykowali inne niż nasze wyznanie.

Odwiedzali własne domy modlitw i po Swojemu śpiewali.

Mieli różne od naszych święta i tradycje.

Co czwarty mieszkaniec Augustowa był jednym z Nich.

 

Czy gdyby żyli tak jak my,

też byśmy milczeli jakby Ich nigdy między nami nie było?

 

Bogdan Falicki

 

*** Jeziora i drogi wodne w Augustowie.


Napisz komentarz
Komentarze
zachmurzenie duże

Temperatura: 17°CMiasto: Augustów

Ciśnienie: 994 hPa
Wiatr: 21 km/h

Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 1
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 2
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 3
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 4
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 5
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 6
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 7
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 8
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 9
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 10
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 11
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 12
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 13
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 14
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 15
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 16
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 1Strona nr 1
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 2Strona nr 2
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 3Strona nr 3
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 4Strona nr 4
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 5Strona nr 5
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 6Strona nr 6
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 7Strona nr 7
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 8Strona nr 8
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 9Strona nr 9
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 10Strona nr 10
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 11Strona nr 11
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 12Strona nr 12
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 13Strona nr 13
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 14Strona nr 14
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 15Strona nr 15
Przegląd Powiatowy nr 12/1183 z 28-03-2024 r. - strona 16Strona nr 16
KOMENTARZE
Autor komentarza: janekTreść komentarza: Zgadzam się z wyborcą. Każdy mieszkaniec przed dokonaniem wyborczego wyboru powinien otrzymać informację o ich poczynaniach z ludźmi- mieszkańcami tego miasta, którzy po wielu latach pracy musieli opuścić to miasto za chlebem i szukać sprawiedliwych ocen w innych samorządach. Każdy mieszkaniec dokonując wyboru powinien też wiedzieć jak współpracowali z samorządem powiatowym, jak zaprzepaścili poprzez swoje niekompetencje ogromne pieniądze na rozwój tego miasta, jak uprawiali fałszywą propagandę za publiczne pieniądze. Szanowna Redakcjo liczymy na Was. Mieszkańcy czekają.Data dodania komentarza: 28.03.2024, 10:52Źródło komentarza: Chrulska z najwyższą oceną. Co na to Chodkiewicz?Autor komentarza: SportyTreść komentarza: Siekiera, motyka, piłka nożna, dłużej z Murkiem już nie możnaData dodania komentarza: 28.03.2024, 09:53Źródło komentarza: Drogie ogrzewanie, dworzec, turystyka. Spotkanie z Andrzejem Zarzeckim (wideo i zdjęcia)Autor komentarza: Czas....Treść komentarza: Sprzątaj kurz, sprzątaj kurz, wypędzony Mirek już.Data dodania komentarza: 28.03.2024, 09:50Źródło komentarza: Drogie ogrzewanie, dworzec, turystyka. Spotkanie z Andrzejem Zarzeckim (wideo i zdjęcia)Autor komentarza: Oby czym prędzejTreść komentarza: Mirek, Mirek ukochany, wszyscy chcemy już wymianyData dodania komentarza: 28.03.2024, 09:47Źródło komentarza: Drogie ogrzewanie, dworzec, turystyka. Spotkanie z Andrzejem Zarzeckim (wideo i zdjęcia)Autor komentarza: Dobra wiadomość dla AugustowaTreść komentarza: Druga tura w rożnych konfiguracjach. 1. Zarzecki 58% Szczudło 42% 2. Zarzecki 65% Karolczuk 35% 3. Zarzecki 52% Karolczuk z poparciem Szczudły 48% Frekwencja znacznie niższa niż w I turze -46%. Badanie nie brało pod uwagę niezdecydowanych.Data dodania komentarza: 28.03.2024, 09:34Źródło komentarza: Drogie ogrzewanie, dworzec, turystyka. Spotkanie z Andrzejem Zarzeckim (wideo i zdjęcia)Autor komentarza: Lepiej mieć burmistrza na wolnościTreść komentarza: Nie głosuję na Mireczka, bo już puchnie w służbach teczka.Data dodania komentarza: 28.03.2024, 09:03Źródło komentarza: Drogie ogrzewanie, dworzec, turystyka. Spotkanie z Andrzejem Zarzeckim (wideo i zdjęcia)Autor komentarza: OstrzeżenieTreść komentarza: Kto na Mirka zagłosuje, ten nas w bagno załadujeData dodania komentarza: 28.03.2024, 07:55Źródło komentarza: Drogie ogrzewanie, dworzec, turystyka. Spotkanie z Andrzejem Zarzeckim (wideo i zdjęcia)Autor komentarza: To już niedługoTreść komentarza: 7 kwietnia, dobry dzień, odsuniemy Mirka w cieńData dodania komentarza: 28.03.2024, 07:53Źródło komentarza: Drogie ogrzewanie, dworzec, turystyka. Spotkanie z Andrzejem Zarzeckim (wideo i zdjęcia)Autor komentarza: Miłość w ZakopanemTreść komentarza: No i jeszcze ząbka!!!Data dodania komentarza: 28.03.2024, 07:22Źródło komentarza: Drogie ogrzewanie, dworzec, turystyka. Spotkanie z Andrzejem Zarzeckim (wideo i zdjęcia)Autor komentarza: oolooTreść komentarza: Dla mnie wystarczy, że reprezentuje PiS. Skoro reprezentuje organizację mafijną, to już sam się dyskredytuje. Odpad..Data dodania komentarza: 28.03.2024, 06:29Źródło komentarza: List Andrzeja Zarzeckiego w sprawie niedoszłej debatyAutor komentarza: Studia KarolczukaTreść komentarza: Dlaczego ze strony urzędu zniknęła informacja o studiach Karalczuka na Collegium Tumanum? Coś nie tak z tymi studiami?Data dodania komentarza: 28.03.2024, 06:27Źródło komentarza: Drogie ogrzewanie, dworzec, turystyka. Spotkanie z Andrzejem Zarzeckim (wideo i zdjęcia)Autor komentarza: Podatnik miastaTreść komentarza: Wystarczy sprawdzić ostatnie zatrudnienia i podwyżki i zobaczysz kto robi kampanięData dodania komentarza: 28.03.2024, 06:00Źródło komentarza: List Andrzeja Zarzeckiego w sprawie niedoszłej debatyAutor komentarza: TrioTreść komentarza: Przede wszystkim. Gdyby nie on to myślę że mógłbym zagłosowaćData dodania komentarza: 28.03.2024, 05:59Źródło komentarza: Drogie ogrzewanie, dworzec, turystyka. Spotkanie z Andrzejem Zarzeckim (wideo i zdjęcia)Autor komentarza: WyborcaTreść komentarza: Mówi tak ten kto nie zna Pana Szczudło. Na niego nikt nie ma wpływu i nikt nie wyda mu poleceń. Taki jest po prostuData dodania komentarza: 28.03.2024, 05:56Źródło komentarza: List Andrzeja Zarzeckiego w sprawie niedoszłej debatyAutor komentarza: oolooTreść komentarza: Teraz mieszkańcy Augustowa musicie zdecydować. Chcecie się rozwijać z Andrzejem i znów być chlubą podlasia czy też wegetować w pazurach organizacji mafijnych PiS w wszelakiej postaci..Data dodania komentarza: 28.03.2024, 03:59Źródło komentarza: List Andrzeja Zarzeckiego w sprawie niedoszłej debatyAutor komentarza: Lepszy zadeklarowany przeciwnik niż "śliski" kuglarzTreść komentarza: Czytajta ze zrozumieniem! Forumowicz "Farbowane lisy pod płaszczykiem augustowskiej Polski 2050" napisał, że dał plusa dla Szczudło, ponieważ nie udaje kogoś kim nie jest. Wniosek jest prosty: lepiej mieć niezwoalowanego wroga, nie wstydzącego się swoich poglądów i ideałów, niż "śliskiego" quasi-przjaciela kunktarzącego w zależności od okoliczności.Data dodania komentarza: 28.03.2024, 00:14Źródło komentarza: List Andrzeja Zarzeckiego w sprawie niedoszłej debatyAutor komentarza: mieszkaniecTreść komentarza: podobno na debatę Karolcz...zabrał całą świtę ze sobą taki samodzielny jest... Filipe, Kotar i Kajetano, cała elita... ciekawe czy mieli wolne w pracy czy pojechali w ramach kampanii urzędu ...Data dodania komentarza: 27.03.2024, 22:41Źródło komentarza: List Andrzeja Zarzeckiego w sprawie niedoszłej debatyAutor komentarza: Patrzcie na zapleczeTreść komentarza: Pomyśl, kto latał ciągle do urzędu wydawać instrukcje: Zieliński czy Wnukowski, który teraz wystawia Szczudłę do fotela burmistrza? Właśnie zamieniając Karolczuka na Szczudłę nic miasto nie zyska, bo wszystko zostanie w tych samych łapach.Data dodania komentarza: 27.03.2024, 22:05Źródło komentarza: List Andrzeja Zarzeckiego w sprawie niedoszłej debatyAutor komentarza: RedaktórekTreść komentarza: I po co takie bzdury pisać … nie wiesz to się nie wypowiadaj bo wyjdziesz na głupka …Data dodania komentarza: 27.03.2024, 22:04Źródło komentarza: Drogie ogrzewanie, dworzec, turystyka. Spotkanie z Andrzejem Zarzeckim (wideo i zdjęcia)Autor komentarza: Realny rozwój Augustowa vs karalczukowy marazmTreść komentarza: Andrzej Zarzecki musi wygrać wybory, żeby wyciągnąć Augustów z karalczukowego marazmu oraz definitywnie odsunąć od władzy insrybutorowego bonza i jego niewydarzoną ekipę ratuszowych markierantów. Donald Tusk pozbawił władzy pisowskich psujów i rozmontowywaczy Polski, a A. Zarzecki dokumentnie przewietrzy ratusz i miejskie jednostki organizacyjne z figurantów, lokajów i klakierów insrybutorowo-garkucharskiej wierchuszki dowodzonej przez zabufonionego troglodytę.Data dodania komentarza: 27.03.2024, 21:25Źródło komentarza: Drogie ogrzewanie, dworzec, turystyka. Spotkanie z Andrzejem Zarzeckim (wideo i zdjęcia)
Reklama